මධ්‍යම ආසියාවේ විශාලතම ජනගහනයක් වසන උස්බෙකිස්ථානයේ බල අරගලයක් මතුවීමේ ලකුණු පහළ වී තිබේ. නිදහසින් පසු එරට පාලනය කළ ජනාධිපති ඉස්ලාම් කරිමොව් රෝහල්ගත කිරීම මීට ආසන්නතම හේතුව ය. ඒකාධිපතියකු ලෙස රට පාලනය කරන කරිමොව් අනුප්‍රාප්තිකයකු නම් කර නැති හෙයින් ඔහු නුදුරේදී මිය ගියහොත් එරටෙහි බල අරගලයක් මතුවීමට විශාල ඉඩක් ඇති බව ඇතැම් විචාරකයින් මේ වනවිට ද අනතුරු අඟවා ඇත.
උස්බෙක් රජය සාමාන්‍යයෙන් සිය ජනාධිපතිවරයාගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය පිළිබඳ ප්‍රකාශ නිකුත් නොකරයි. එහෙයින් 78 හැවිරිදි කරිමොව් රෝහල්ගත කරන ලද බව ඉරිදා දිනයේදී රජය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබීම ම තත්ත්වයෙහි බරපතලකම කියා පෑවේය. එම ප්‍රකාශයෙන් කියැවුණේ ජනාධිපතිවරයා අසනීපයෙන් පසුවන බව සහ රෝහල්ගත කෙරුණ බව පමණි. සඳුදා දිනයේදී ඔහුගේ බාල දියණිය ලෝලා කරිමෝවා සමාජජාල ඔස්සේ ප්‍රකාශ කළේ සිය පියා මොළයේ අභයන්තර රුධිර වහනයෙන් (cerebral hemorrhage) පෙළෙන බව යි. නමුත් ඔහුගේ තත්ත්වය බරපතල නොවන බව ද කරිමෝවා ප්‍රකාශ කළා ය.
පැරණි සෝවියට් සමූහාණ්ඩු පහලවෙන් එකක් වූ උස්බෙකිස්ථානයේ වත්මන් ජනගහනය මිලියන 31 කි. සෝවියට් යුගයේ අවසන් සමයේ, එනම් 1989 දී, කරිමොව් උස්බෙකිස්ථාන කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ මහලේකම් බවට පත් වූයේ ය. නව පාලන ක්‍රමයක් හඳුන්වා දීමෙන් පසු 1990 මාර්තුවේදී උස්බෙක් සෝවියට් සමූහාණ්ඩුවේ ජනාධිපති බවට පත් වූ හෙතෙම 1991 අගෝස්තු 31 වනදා එරට සෝවියට් දේශයෙන් කැඩී ස්වාධීන රාජ්‍යයක් වන බව ප්‍රකාශ කළේය. උස්බෙකිස්ථානයේ 25 වන නිදහස් සැමරුම හෙටට යෙදී තිබේ.
ඉස්ලාම් කරිමොව් උස්බෙකිස්ථානය පාලනය කළේ අයෝමය හස්තයකිනි. කිසිදු විපක්ෂ කණ්ඩායමකට එරට තුළ නැගී සිටීමේ අවස්ථාවක් ඔහු විසින් ලබා නොදුනි. වර්තමානයේ ලෝකයේ සිටින ඒකාධිපති පාලකයන් අතර ඔහු ප්‍රමුඛයෙකි.
ඉස්ලාම් කරිමෝව්ට දූවරුන් දෙදෙනකු පමණක් සිටින අතර මින් වැඩිමහලු දියණිය වන ගුල්නාරා මේ වනවිට නිවාස අඩස්සියෙහි සිටින බව කියනු ලැබේ. ඇයට විරුද්ධව විවිධ දූෂණ චෝදනා එල්ල වූ අතර ඇය සහ ඇගේ පියා අමනාපයෙන් සිටින බව සඳහන් ය. ඇතැම් වාර්තාවලට අනුව දෙදෙනාගේ එම විරසකයට හේතු වී ඇත්තේ ගුල්නාරාගේ දේශපාලන අභිලාෂයන් ය.
කරිමොව්ගේ දෙවන දියණිය ලෝලා කරිමෝවා 38 හැවිරිදි ය. ඇය මේ වනවිට යුනෙස්කෝවේ උස්බෙක් තානාපති ලෙස කටයුතු කරන්නී ය.
කෙසේ වෙතත් කරිමොව්ගේ ඇවෑමෙන් පසු ජනාධිපති පදවියට පත්වීම සඳහා ඔහුගේ රජයේ ප්‍රධානීන් අතර දේශපාලන ගැටුමක් නිර්මාණය වීමේ ඉඩක් ඇත. උස්බෙක් අගමැති ෂව්කට් මිර්සියෝයෙව් (Shavkat Mirziyoyev) මෙහි දී වැඩි වාසි අත් කරගනු ඇතැයි අනාවැකි පළ වී ඇත. ඔහු 2003 සිට එරට අගමැති ධූරය දරයි.
කරිමොව් සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යස්ථ විදෙස් ප්‍රතිපත්තියක් ගෙන ගියේය. ඇෆ්ඝනිස්ථානයට ඇමරිකානු ප්‍රහාර එල්ලවීමත් සමඟ යාබද උස්බෙකිස්ථානය කෙරෙහි බටහිර රටවල වැඩි අවධානයක් යොමු විය. එකළ එරටෙහි ක්‍රියාත්මක වූ උස්බෙකිස්ථාන ඉස්ලාමීය ව්‍යාපාරය තරමක ශක්තිමත් සංවිධානයක් වූයේය. නමුත් කරිමොව් විසින් ඉස්ලාමීය ත්‍රස්තවාදීන් මර්ධනය කර ඇති අතර ඇෆ්ඝන් යුද්ධයට බටහිර රටවල දායකත්වය අඩු වී ඇත. ඒ සමඟම උස්බෙකිස්ථානය කෙරෙහි ද පෙර තරම් ජාත්‍යන්තර අවධානයක් දැන් ලැබෙන්නේ නැත.
කෙසේ වෙතත් මධ්‍යම ආසියාවේ විශාලතම ජනගහනයක් වසන උස්බෙකිස්ථානය යම් අස්ථාවරත්වයක් කරා යෑමේ අවදානම පිළිබඳ වෙනත් රටවල, විශේෂයෙන්ම කලාපයේ රටවල, අවධානය යොමු වී ඇත.
උස්බෙක් රජය සාමාන්‍යයෙන් සිය ජනාධිපතිවරයාගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය පිළිබඳ ප්‍රකාශ නිකුත් නොකරයි. එහෙයින් 78 හැවිරිදි කරිමොව් රෝහල්ගත කරන ලද බව ඉරිදා දිනයේදී රජය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබීම ම තත්ත්වයෙහි බරපතලකම කියා පෑවේය. එම ප්‍රකාශයෙන් කියැවුණේ ජනාධිපතිවරයා අසනීපයෙන් පසුවන බව සහ රෝහල්ගත කෙරුණ බව පමණි. සඳුදා දිනයේදී ඔහුගේ බාල දියණිය ලෝලා කරිමෝවා සමාජජාල ඔස්සේ ප්‍රකාශ කළේ සිය පියා මොළයේ අභයන්තර රුධිර වහනයෙන් (cerebral hemorrhage) පෙළෙන බව යි. නමුත් ඔහුගේ තත්ත්වය බරපතල නොවන බව ද කරිමෝවා ප්‍රකාශ කළා ය.
 |
| ලෝලා කරිමෝවා 2009 දී |
පැරණි සෝවියට් සමූහාණ්ඩු පහලවෙන් එකක් වූ උස්බෙකිස්ථානයේ වත්මන් ජනගහනය මිලියන 31 කි. සෝවියට් යුගයේ අවසන් සමයේ, එනම් 1989 දී, කරිමොව් උස්බෙකිස්ථාන කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ මහලේකම් බවට පත් වූයේ ය. නව පාලන ක්‍රමයක් හඳුන්වා දීමෙන් පසු 1990 මාර්තුවේදී උස්බෙක් සෝවියට් සමූහාණ්ඩුවේ ජනාධිපති බවට පත් වූ හෙතෙම 1991 අගෝස්තු 31 වනදා එරට සෝවියට් දේශයෙන් කැඩී ස්වාධීන රාජ්‍යයක් වන බව ප්‍රකාශ කළේය. උස්බෙකිස්ථානයේ 25 වන නිදහස් සැමරුම හෙටට යෙදී තිබේ.
ඉස්ලාම් කරිමොව් උස්බෙකිස්ථානය පාලනය කළේ අයෝමය හස්තයකිනි. කිසිදු විපක්ෂ කණ්ඩායමකට එරට තුළ නැගී සිටීමේ අවස්ථාවක් ඔහු විසින් ලබා නොදුනි. වර්තමානයේ ලෝකයේ සිටින ඒකාධිපති පාලකයන් අතර ඔහු ප්‍රමුඛයෙකි.
ඉස්ලාම් කරිමෝව්ට දූවරුන් දෙදෙනකු පමණක් සිටින අතර මින් වැඩිමහලු දියණිය වන ගුල්නාරා මේ වනවිට නිවාස අඩස්සියෙහි සිටින බව කියනු ලැබේ. ඇයට විරුද්ධව විවිධ දූෂණ චෝදනා එල්ල වූ අතර ඇය සහ ඇගේ පියා අමනාපයෙන් සිටින බව සඳහන් ය. ඇතැම් වාර්තාවලට අනුව දෙදෙනාගේ එම විරසකයට හේතු වී ඇත්තේ ගුල්නාරාගේ දේශපාලන අභිලාෂයන් ය.
 |
| ගුල්නාරා කරිමෝවා 2009 දී (Wikimedia Commons) |
කරිමොව්ගේ දෙවන දියණිය ලෝලා කරිමෝවා 38 හැවිරිදි ය. ඇය මේ වනවිට යුනෙස්කෝවේ උස්බෙක් තානාපති ලෙස කටයුතු කරන්නී ය.
කෙසේ වෙතත් කරිමොව්ගේ ඇවෑමෙන් පසු ජනාධිපති පදවියට පත්වීම සඳහා ඔහුගේ රජයේ ප්‍රධානීන් අතර දේශපාලන ගැටුමක් නිර්මාණය වීමේ ඉඩක් ඇත. උස්බෙක් අගමැති ෂව්කට් මිර්සියෝයෙව් (Shavkat Mirziyoyev) මෙහි දී වැඩි වාසි අත් කරගනු ඇතැයි අනාවැකි පළ වී ඇත. ඔහු 2003 සිට එරට අගමැති ධූරය දරයි.
කරිමොව් සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යස්ථ විදෙස් ප්‍රතිපත්තියක් ගෙන ගියේය. ඇෆ්ඝනිස්ථානයට ඇමරිකානු ප්‍රහාර එල්ලවීමත් සමඟ යාබද උස්බෙකිස්ථානය කෙරෙහි බටහිර රටවල වැඩි අවධානයක් යොමු විය. එකළ එරටෙහි ක්‍රියාත්මක වූ උස්බෙකිස්ථාන ඉස්ලාමීය ව්‍යාපාරය තරමක ශක්තිමත් සංවිධානයක් වූයේය. නමුත් කරිමොව් විසින් ඉස්ලාමීය ත්‍රස්තවාදීන් මර්ධනය කර ඇති අතර ඇෆ්ඝන් යුද්ධයට බටහිර රටවල දායකත්වය අඩු වී ඇත. ඒ සමඟම උස්බෙකිස්ථානය කෙරෙහි ද පෙර තරම් ජාත්‍යන්තර අවධානයක් දැන් ලැබෙන්නේ නැත.
කෙසේ වෙතත් මධ්‍යම ආසියාවේ විශාලතම ජනගහනයක් වසන උස්බෙකිස්ථානය යම් අස්ථාවරත්වයක් කරා යෑමේ අවදානම පිළිබඳ වෙනත් රටවල, විශේෂයෙන්ම කලාපයේ රටවල, අවධානය යොමු වී ඇත.
මං නං අහලත් නෑ..ඇප්ගනිස්ථාන කිට්ටුවනං ඉතිං අපිටත් කිට්ටුයි නෙව..ඇපිගනිස්ථානේ දැන් සාක් රටක්‍නෙව..
ReplyDeleteදැන් දන්නව නෙ ඉතින්
Deleteළඟයි තමා. ඇත්තටම ඇෆ්ඝනිස්ථානෙ උතුරුදිග ප්‍රදේශවල උස්බෙක් ජාතිකයො ටික දෙනෙක් ජීවත් වෙනව.