කළින් අප දුටු පරිදි 1917 අවසන් වන විට රුසියාව යුද්ධයෙන් ඉවත්වීමත් සමඟ නැගෙනහිර පෙරමුණෙහි ජය මධ්‍ය බලවතුන්ට හිමි විය. ජර්මනිය 1918 මාර්තුවේදී රුසියාව සමඟ ඉතා වාසි සහගත ගිවිසුමක් අත්සන් කළේය. ඉන්පසු තනිවූ රුමේනියාව මැයි 7 වනදා මධ්‍ය බලවතුනට යටත් විය.
බටහිර පෙරමුණ
කෙසේ නමුත් ඇමරිකානු සෙබලුන් ගේ ආගමනයත් සමඟම යුද්ධය ජර්මනියට අවාසිදායක ලෙස හැරෙනු ඇතැයි පැහැදිලි විය. එහෙයින් ඇමරිකන් සෙබලුන් විශාල වශයෙන් සටන් බිමට පැමිණීමට පෙර ප්‍රංශය යුද්ධයෙන් ඉවත් කිරීමේ උත්සාහයකට ජර්මනිය අත තැබීය. සත්‍ය වශයෙන්ම එරටට වෙනත් විකල්පයක් නොවීය. මේ වනවිට ජර්මනියට මෙන්ම ප්‍රතිවාදීන්ට ද ආයුධ, ආහාර සහ පිරිස් බලය පිළිබඳ ගැටලු පැන නගිමින් තිබුණ අතර ඇමරිකාව යුද්ධයට අවතීර්ණ වීමෙන් මිත්‍ර පාක්ෂිකයන් ගේ එම ගැටලුවලට විසඳුමක් අපේක්ෂා කළ හැකිව තිබුණි.
ඇමරිකානු හමුදාවල උපකාරය ලැබීමට පෙර ප්‍රංශය වැට්ටීමට සිතූ ජර්මානුවෝ 1918 වසන්තය එළඹීමත් සමඟ දැවැන්ත ගොඩබිම් ප්‍රහාරයකට අත තැබූ හ.
මෙම ප්‍රහාරයේ පළමු පියවර වූයේ 1918 මාර්තු 21 වනදා අරාස් නදියට දකුණින් වූ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවලට පහර දීමය. අතිරේක ප්‍රංශ බල ඇණි ලහි ලහියේ ගෙනවිත් අප්‍රේල් 5 වනදා වනවිට එම ප්‍රහාරය අඩපණ කළ ද ඒ වනවිට ජර්මන් හමුදා කිලෝමීටර 65 ක් පමණ ඉදිරියට අවුත් සිටියහ. ජර්මානුන් මෙම ප්‍රහාරයෙන් ලද වැදගත් ජයග්‍රහණයක් වූයේ මෙසිනස් රිජ් සහ ආර්මෙන්ටියර්ස් ප්‍රදේශවලින් බ්‍රිතාන්‍යයන් පළවා හැරීමය.
මෙම ප්‍රහාරයෙන් දැඩි සේ භීතියට පත් මිත්‍ර පාක්ෂිකයෝ සිය හමුදා ප්‍රතිසංවිධානය කරන්නට වූහ. මේ අනුව ප්‍රංශයේ සිටි සියලු ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ඇමරිකානු සහ බෙල්ජියානු හමුදාවල අණ දෙන නිලධාරියා ලෙස ජෙනරාල් (පසුව මාර්ෂල්) ෆර්ඩිනන්ඩ් ෆොච් පත් කරන ලදී.
මැයි මාසයේදී ජර්මන් හමුදා තවත් ක්‍රියාන්විතයක් දියත් කරමින් ප්‍රංශ හමුදාවන් ඒන් නදියෙන් කිලෝමීටර 65 ක් පමණ ඈතට පළවා හැරියෝය. තවත් කිලෝමීටර 60 ක් පමණ ඔවුන් ඉදිරියට පැමිණියේ නම් පැරිසිය ඔවුන් අතට පත් වීමට ඉඩ තිබිණ.
කෙසේ වෙතත් මෙම තීරණාත්මක මොහොතේ ඇමරිකානු හමුදා සටන් බිමට විශාල වශයෙන් ඇදී එන්නට වූහ. ජූනි 4 වනදා ෂැටෝ තියෙරි හිදී ජර්මන් ප්‍රහාරය නවතන ලදී.
බටහිර පෙරමුණ තුළ තවත් සුලු ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබාගැනීමට ජර්මන් හමුදා මීළඟ සති කිහිපය තුළ සමත් වූහ.
ජූලි මස මැද භාගය එළඹෙද්දී බටහිර පෙරමුණ තුළ අරුම පුදුම යමක් සිදු විය. ජර්මන් ප්‍රහාරයන් එකවරම ඇණ හිටියේය. අතිරේක බල ඇණි ඌණතාවය හේතුවෙන් ජර්මන් හමුදාවලට තව දුරටත් සටන ගෙන යාමට නොහැකි විය. අවස්ථාවෙන් ප්‍රයෝජන ගත් ජෙනරාල් ෆොච් ජූලි 18 වනදා දැවැන්ත ප්‍රතිප්‍රහාරයක් එල්ල කිරීමට අණ දුන්නේය. ජර්මන් හමුදා විදුලි වේගයෙන් පළවා හරින ලද හ.
අගෝස්තු 8 වනදා මිත්‍ර හමුදා ඒමියන්ස් ප්‍රදේශයට දරුණු ප්‍රහාරයක් එල්ල කළ ය. එය නිම වූයේ අගෝස්තු 11 වනදා ය. එම ප්‍රහාරය ද ජර්මානුන්ට දැඩි හානි ගෙන ආවේය. මේ අතර අගෝස්තු මස අවසන් සතියේ සහ සැප්තැම්බරයේ මුල් දින තුනේදී බ්‍රිතාන්‍ය සහ ප්‍රංශ හමුදා ජර්මානුන්ට දෙවන සෝම් සංග්‍රාමයේදී සහ පස් වැනි අරාස් සංග්‍රාමයේදී දරුණු පරාජයන් අත්කර දුන් හ. ජර්මන් සෙබලු, ඔවුන් විසින් ඉදිකරණ ලද ආරක්ෂක පෙරමුණක් වූ හින්ඩන්බර්ග් සීමාව දෙසට පසු බස්වන ලද්දෝ ය. මෙම පෙරමුණ දැඩි රැකවල් සහිතව ප්‍රතිවාදී හමුදා ප්‍රහාර මර්ධනය කිරීමට ඉදිකරන ලද ආරක්ෂක පෙරමුණක් විය.
මේ අතර සැප්තැම්බර් 12-13 දෙදින තුළ සෙන්ට් මිහියෙල් ප්‍රදේශයට පහර දුන් ඇමරිකානු සෙබලු ජර්මානුන් 14,000 ක් අල්ලා ගත් හ. ඔක්තෝබර මාසයේ සහ නොවැම්බරය මුල දී බ්‍රිතාන්‍ය සහ ප්‍රංශ හමුදා කම්බ්‍රියාව ඔස්සේ ද ඇමරිකන් හමුදා ආර්ගොන් වනන්තර ප්‍රදේශය ඔස්සේ ද ඉදිරියට ඇදුණ හ. ආර්ගොන් ප්‍රදේශය ඔස්සේ එල්ල වූ ඇමරිකානු ප්‍රහාරවලින් ජර්මන් පෙරමුණ දෙකඩ විය.
පිට පිටම ලබන පරාජයන් හමුවේ ජෙනරල් ලූඩන්ඩොර්ෆ් කලක පටන් ම ජර්මන් රජයට කියා සිටියේ සාම කතා අරඹන ලෙස ය. අවසානයේදී ඔහුගේ අදහසට රජය එකඟ වුවද එමරිකානු ජනාධිපති විල්සන්ට අවශ්‍ය වූයේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජයක් සමඟ සාකච්ඡා කිරීම හෝ කොන්දේසි විරහිත යටත් වීමය. සාකච්ඡා ඇරඹීමට නම් ජර්මන් අධිරාජයා සිහසුන අතහැරිය යුතු බව ඔහු අදහස් කළේය. මේ අනුව සටන් දිගටම ඇදී ගියේ ය.
නොවැම්බර් මස මුල දී මිත්‍ර හමුදා හින්ඩන්බර්ග් සීමාව ද බිඳගෙන ඉදිරියට ගියෝ ය. ජර්මන් හමුදා බටහිර පෙරමුණ ඔස්සේ දිගටම පසු බසින්නට වූහ.
බෝල්කන් පෙරමුණ
1918 සැප්තැම්බරයේදී ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ග්‍රීක, සර්බ් සහ ඉතාලි හමුදා සෙබලුන් ගෙන් සැදුම් ලත් 700,000 ක ශක්තියෙන් හෙබි සේනාවක් මධ්‍ය බලවතුන් විසින් අල්ලාගෙන සිටි සර්බියාවට කඩා වැදුණි. මෙම ප්‍රහාරය කෙතරම් සාර්ථක වී ද යත් එම මාසය අවසන් වන විට බල්ගේරියාව සටන් නැවැත්වීමට එකඟ විය. ඒ සමඟම එම රට හරහා රුමේනියාවට හමුදා යැවීමට මිත්‍ර රටවලට හැකි වූ අතර නොවැම්බර් 10 වනදා රුමේනියාව ජර්මනිය සමඟ යළි යුද්ධයට අවතීර්ණ වූයේය.
සර්බියාවේ අගනුවර වන බෙල්ග්‍රේඩය මිත්‍ර හමුදා අතට පත් වූයේ නොවැම්බර් 1 වනදා ය.
ඉතාලි පෙරමුණ
1918 ජූනි මාසයේදී ඔස්ට්‍රා - හන්ගේරියානු හමුදා පයේව් නදිය තරණය කළ හ. එහෙත් 100,000 ක් පමණ සෙබලුන් අහිමි කරගනිමින් ඔවුනට පසු බැසීමට සිදු විය. ඔක්තෝබර් - නොවැම්බර් මාසවලදී මිත්‍ර හමුදා දරුණු ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරමින් මධ්‍ය බලවතුන් පසු බැස්සූහ. ඔක්තෝබර 24 - නොවැම්බර 4 අතර කාළයේ සිදු වූ විට්ටෝරියෝ - වෙන්ටෝ සංග්‍රාමය මිත්‍ර පාක්ෂිකයන්ට පරජය ගෙනා විශාල සටනක් වූයේ ය. මෙහිදී මධ්‍ය බලවතුන් ගේ හමුදා සෙබලු ලක්ෂ ගණනින් අල්ලාගන්නා ලද්දෝ ය.
මේ අතර මෙතෙක් කල් ගොඩබිමින් ගොස් අල්ලාගැනීමට නොහැකි වූ ට්‍රිඑස්ට් නගරය අවසානයේදී මිත්‍ර හමුදා විසින් අල්ලාගන්නා ලදී. නොවැම්බර් 3 වනදා මෙසේ එම නගරය අල්ලාගන්නා ලද්දේ නාවික ප්‍රහාරයකිනි. දින දෙකක් තුළ ෆියුම් නගරය ද මිත්‍ර හමුදා විසින් අල්ලාගන්නා ලදී.
ඉතාලි සහ බෝල්කන් පෙදෙස්වල සිදු වූ සිදුවීම් හේතුවෙන් ඔස්ට්‍රියාවේ තත්ත්වය භයානක අතට හැරුණි. අධිරාජ්‍යය අතැර දමන්නේ නම් යටත් ජාතීන්ට නිදහස ලබා ගැනීමට උපකාර කරන බව මිත්‍ර රටවල් ප්‍රචාරය කළ හ. මෙය පීඩිත ජාතීන් ඔස්ට්‍රා - හන්ගේරියානු පාලනයට එරෙහිව උසි ගැන්වීය. ස්ලොවැක්වරු නිදහස ප්‍රකාශ කළ අතර ඔක්තෝබරය අවසන් වෙද්දී දකුණු ස්ලාව් ජාතිකයෝ ද නිදහස ප්‍රකාශ කළ හ. දෙසැම්බරයේදී ඔව්හු වෙනම රාජ්‍යයක් පිහිටුවා ගත්තෝය. මෙම රාජධානිය පසුව යුගෝස්ලාවියාවේ කොටසක් බවට පත් විය. (යුගෝස්ලාවියා යන වදනෙහි තේරුම දකුණු ස්ලාව් ජාතිකයන් ගේ රාජ්‍යය යන්නය).
නොවැම්බර් මාසය වද්දී හන්ගේරියාව ද ස්වාධීනත්වය ප්‍රකාශ කළ අතර තව දුරටත් යුද්ධය ගෙන යාම නොහැක්කක් බව දුටු ඔස්ට්‍රියාව නොවැම්බර් 3 වනදා ඉතාලි පෙරමුණේදී සටන් නැවැත්වීමට එකඟ විය. නොවැම්බර් 12 වනදා හැප්ස්බර්ග් රාජවංශයේ පළමු චාර්ල්ස් අධිරාජයා සිහසුන අතහැරියේය. ඊළඟ දිනයේ ඔස්ට්‍රියාව සමූහාණ්ඩුවක් බවට ප්‍රකාශ කෙරිණ.
තුර්කියේ අවසන් සටන්
1918 දී බ්‍රිතාන්‍යයෝ (වර්තමාන උතුරු ඊශ්‍රායලයේ පිහිටි) මෙග්ඩිඩෝ හිදී සතුරු පෙරමුණු බිඳගෙන ඉදිරියට ගොස් තුර්කි - ජර්මන් හමුදා පළවා හැරියෝය. T. E. ලෝරන්ස් යටතේ වූ අරාබීන්ගේ ද සහය ඇතිව ලෙබනනයට සහ සිරියාවට පහර දීමට බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා ඉන් පසු කටයුතු කළ හ.ඔක්තෝබරයේදී ඩිමාෂ්ක්, අලෙප්පෝ ආදී වැදගත් ප්‍රදේශ රැසක පාලනය තුර්කියට අහිමි විය. එම මාසයේ 30 වනදා තුර්කිය සටන් නැවැත්වීමට එකඟ වූ අතර මධ්‍ය බලවතුන් සමඟ සබඳතා අත්හිටවීමට සහ මිත්‍ර රටවල නෞකා සඳහා ඩාර්ඩනැලිස් සමුද්‍ර සන්ධිය විවෘත කිරීමට ද එරට එකඟ විය.
ජර්මනියේ විප්ලවය
1918 නොවැම්බරය වන විට යුධ පෙරමුණේ පරාජයන් සහ රටේ අභ්‍යන්තර දුෂ්කරතා හේතුවෙන් ජර්මනියේ ජනතාව නොසන්සුන් වෙමින් සිටියහ. අවසන් සටන සඳහා ජර්මන් 'ගඹුරු මුහුදු බලකාය' යෙදවීමට යෝජනාවක් මතු වූ කළ ඊට එරෙහි නාවික කැරැල්ලක් ඇති විය. මුලින්ම කැරලි ගැසුයේ ගැඹුරු මුහුදු බලකාය පමණි. නමුත් පසුව එම කැරැල්ල කීල් සහ වෙනත් ස්ථාන කරා ද පැතිරුණි.
1871 දී ජර්මන් අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත් වුවද බැවේරියාවේ රජු දිගටම සිහසුනේ රැඳී සිටියේය. නමුත් නොවැම්බර් මාසයේදී එහි සිදුවූ ජනතා නැගිටීමක් සමඟ ඔහුට සිහසුන අහිමි විය. මේ අතර වෙනත් ජර්මන් නගරවල ද නොසන්සුන්තා හට ගැණින. නොවැම්බර් 9 වනදා දෙවන විලියම් අධිරාජයා නෙදර්ලන්තයට පළා ගියේය. එදිනම සමූහාණ්ඩුවක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.
මේ වනවිට ද යුධ සමාදානයක් පිළිබඳ සාකච්ඡා කිරීමට කොමිසමක් පත් කර තිබුණි. ජර්මනිය සමූහාණ්ඩුවක් බවට පත් වීමෙන් සාකච්ඡා සඳහා ඉඩ හසර ලැබිණ. ජර්මනිය සටන් නැවැත්වීමට කැමැත්ත පළ කළේය. නොවැම්බර් 11 වනදා උදේ 5 ට කොම්පියෙන්හිදී ජර්මනිය සටන් නැවැත්වීමේ එකඟත්වයට පැමිණියේය. එදිනම උදෑසන 11 ට බටහිර පෙරමුණ නිහඬ විය.
බටහිර පෙරමුණ
කෙසේ නමුත් ඇමරිකානු සෙබලුන් ගේ ආගමනයත් සමඟම යුද්ධය ජර්මනියට අවාසිදායක ලෙස හැරෙනු ඇතැයි පැහැදිලි විය. එහෙයින් ඇමරිකන් සෙබලුන් විශාල වශයෙන් සටන් බිමට පැමිණීමට පෙර ප්‍රංශය යුද්ධයෙන් ඉවත් කිරීමේ උත්සාහයකට ජර්මනිය අත තැබීය. සත්‍ය වශයෙන්ම එරටට වෙනත් විකල්පයක් නොවීය. මේ වනවිට ජර්මනියට මෙන්ම ප්‍රතිවාදීන්ට ද ආයුධ, ආහාර සහ පිරිස් බලය පිළිබඳ ගැටලු පැන නගිමින් තිබුණ අතර ඇමරිකාව යුද්ධයට අවතීර්ණ වීමෙන් මිත්‍ර පාක්ෂිකයන් ගේ එම ගැටලුවලට විසඳුමක් අපේක්ෂා කළ හැකිව තිබුණි.
ඇමරිකානු හමුදාවල උපකාරය ලැබීමට පෙර ප්‍රංශය වැට්ටීමට සිතූ ජර්මානුවෝ 1918 වසන්තය එළඹීමත් සමඟ දැවැන්ත ගොඩබිම් ප්‍රහාරයකට අත තැබූ හ.
මෙම ප්‍රහාරයේ පළමු පියවර වූයේ 1918 මාර්තු 21 වනදා අරාස් නදියට දකුණින් වූ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවලට පහර දීමය. අතිරේක ප්‍රංශ බල ඇණි ලහි ලහියේ ගෙනවිත් අප්‍රේල් 5 වනදා වනවිට එම ප්‍රහාරය අඩපණ කළ ද ඒ වනවිට ජර්මන් හමුදා කිලෝමීටර 65 ක් පමණ ඉදිරියට අවුත් සිටියහ. ජර්මානුන් මෙම ප්‍රහාරයෙන් ලද වැදගත් ජයග්‍රහණයක් වූයේ මෙසිනස් රිජ් සහ ආර්මෙන්ටියර්ස් ප්‍රදේශවලින් බ්‍රිතාන්‍යයන් පළවා හැරීමය.
මෙම ප්‍රහාරයෙන් දැඩි සේ භීතියට පත් මිත්‍ර පාක්ෂිකයෝ සිය හමුදා ප්‍රතිසංවිධානය කරන්නට වූහ. මේ අනුව ප්‍රංශයේ සිටි සියලු ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ඇමරිකානු සහ බෙල්ජියානු හමුදාවල අණ දෙන නිලධාරියා ලෙස ජෙනරාල් (පසුව මාර්ෂල්) ෆර්ඩිනන්ඩ් ෆොච් පත් කරන ලදී.
මැයි මාසයේදී ජර්මන් හමුදා තවත් ක්‍රියාන්විතයක් දියත් කරමින් ප්‍රංශ හමුදාවන් ඒන් නදියෙන් කිලෝමීටර 65 ක් පමණ ඈතට පළවා හැරියෝය. තවත් කිලෝමීටර 60 ක් පමණ ඔවුන් ඉදිරියට පැමිණියේ නම් පැරිසිය ඔවුන් අතට පත් වීමට ඉඩ තිබිණ.
කෙසේ වෙතත් මෙම තීරණාත්මක මොහොතේ ඇමරිකානු හමුදා සටන් බිමට විශාල වශයෙන් ඇදී එන්නට වූහ. ජූනි 4 වනදා ෂැටෝ තියෙරි හිදී ජර්මන් ප්‍රහාරය නවතන ලදී.
බටහිර පෙරමුණ තුළ තවත් සුලු ජයග්‍රහණ කිහිපයක් ලබාගැනීමට ජර්මන් හමුදා මීළඟ සති කිහිපය තුළ සමත් වූහ.
ජූලි මස මැද භාගය එළඹෙද්දී බටහිර පෙරමුණ තුළ අරුම පුදුම යමක් සිදු විය. ජර්මන් ප්‍රහාරයන් එකවරම ඇණ හිටියේය. අතිරේක බල ඇණි ඌණතාවය හේතුවෙන් ජර්මන් හමුදාවලට තව දුරටත් සටන ගෙන යාමට නොහැකි විය. අවස්ථාවෙන් ප්‍රයෝජන ගත් ජෙනරාල් ෆොච් ජූලි 18 වනදා දැවැන්ත ප්‍රතිප්‍රහාරයක් එල්ල කිරීමට අණ දුන්නේය. ජර්මන් හමුදා විදුලි වේගයෙන් පළවා හරින ලද හ.
 |
| මාර්ෂල් ෆර්ඩිනන්ඩ් ෆොච් |
අගෝස්තු 8 වනදා මිත්‍ර හමුදා ඒමියන්ස් ප්‍රදේශයට දරුණු ප්‍රහාරයක් එල්ල කළ ය. එය නිම වූයේ අගෝස්තු 11 වනදා ය. එම ප්‍රහාරය ද ජර්මානුන්ට දැඩි හානි ගෙන ආවේය. මේ අතර අගෝස්තු මස අවසන් සතියේ සහ සැප්තැම්බරයේ මුල් දින තුනේදී බ්‍රිතාන්‍ය සහ ප්‍රංශ හමුදා ජර්මානුන්ට දෙවන සෝම් සංග්‍රාමයේදී සහ පස් වැනි අරාස් සංග්‍රාමයේදී දරුණු පරාජයන් අත්කර දුන් හ. ජර්මන් සෙබලු, ඔවුන් විසින් ඉදිකරණ ලද ආරක්ෂක පෙරමුණක් වූ හින්ඩන්බර්ග් සීමාව දෙසට පසු බස්වන ලද්දෝ ය. මෙම පෙරමුණ දැඩි රැකවල් සහිතව ප්‍රතිවාදී හමුදා ප්‍රහාර මර්ධනය කිරීමට ඉදිකරන ලද ආරක්ෂක පෙරමුණක් විය.
මේ අතර සැප්තැම්බර් 12-13 දෙදින තුළ සෙන්ට් මිහියෙල් ප්‍රදේශයට පහර දුන් ඇමරිකානු සෙබලු ජර්මානුන් 14,000 ක් අල්ලා ගත් හ. ඔක්තෝබර මාසයේ සහ නොවැම්බරය මුල දී බ්‍රිතාන්‍ය සහ ප්‍රංශ හමුදා කම්බ්‍රියාව ඔස්සේ ද ඇමරිකන් හමුදා ආර්ගොන් වනන්තර ප්‍රදේශය ඔස්සේ ද ඉදිරියට ඇදුණ හ. ආර්ගොන් ප්‍රදේශය ඔස්සේ එල්ල වූ ඇමරිකානු ප්‍රහාරවලින් ජර්මන් පෙරමුණ දෙකඩ විය.
පිට පිටම ලබන පරාජයන් හමුවේ ජෙනරල් ලූඩන්ඩොර්ෆ් කලක පටන් ම ජර්මන් රජයට කියා සිටියේ සාම කතා අරඹන ලෙස ය. අවසානයේදී ඔහුගේ අදහසට රජය එකඟ වුවද එමරිකානු ජනාධිපති විල්සන්ට අවශ්‍ය වූයේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජයක් සමඟ සාකච්ඡා කිරීම හෝ කොන්දේසි විරහිත යටත් වීමය. සාකච්ඡා ඇරඹීමට නම් ජර්මන් අධිරාජයා සිහසුන අතහැරිය යුතු බව ඔහු අදහස් කළේය. මේ අනුව සටන් දිගටම ඇදී ගියේ ය.
නොවැම්බර් මස මුල දී මිත්‍ර හමුදා හින්ඩන්බර්ග් සීමාව ද බිඳගෙන ඉදිරියට ගියෝ ය. ජර්මන් හමුදා බටහිර පෙරමුණ ඔස්සේ දිගටම පසු බසින්නට වූහ.
බෝල්කන් පෙරමුණ
1918 සැප්තැම්බරයේදී ප්‍රංශ, බ්‍රිතාන්‍ය, ග්‍රීක, සර්බ් සහ ඉතාලි හමුදා සෙබලුන් ගෙන් සැදුම් ලත් 700,000 ක ශක්තියෙන් හෙබි සේනාවක් මධ්‍ය බලවතුන් විසින් අල්ලාගෙන සිටි සර්බියාවට කඩා වැදුණි. මෙම ප්‍රහාරය කෙතරම් සාර්ථක වී ද යත් එම මාසය අවසන් වන විට බල්ගේරියාව සටන් නැවැත්වීමට එකඟ විය. ඒ සමඟම එම රට හරහා රුමේනියාවට හමුදා යැවීමට මිත්‍ර රටවලට හැකි වූ අතර නොවැම්බර් 10 වනදා රුමේනියාව ජර්මනිය සමඟ යළි යුද්ධයට අවතීර්ණ වූයේය.
සර්බියාවේ අගනුවර වන බෙල්ග්‍රේඩය මිත්‍ර හමුදා අතට පත් වූයේ නොවැම්බර් 1 වනදා ය.
ඉතාලි පෙරමුණ
1918 ජූනි මාසයේදී ඔස්ට්‍රා - හන්ගේරියානු හමුදා පයේව් නදිය තරණය කළ හ. එහෙත් 100,000 ක් පමණ සෙබලුන් අහිමි කරගනිමින් ඔවුනට පසු බැසීමට සිදු විය. ඔක්තෝබර් - නොවැම්බර් මාසවලදී මිත්‍ර හමුදා දරුණු ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරමින් මධ්‍ය බලවතුන් පසු බැස්සූහ. ඔක්තෝබර 24 - නොවැම්බර 4 අතර කාළයේ සිදු වූ විට්ටෝරියෝ - වෙන්ටෝ සංග්‍රාමය මිත්‍ර පාක්ෂිකයන්ට පරජය ගෙනා විශාල සටනක් වූයේ ය. මෙහිදී මධ්‍ය බලවතුන් ගේ හමුදා සෙබලු ලක්ෂ ගණනින් අල්ලාගන්නා ලද්දෝ ය.
මේ අතර මෙතෙක් කල් ගොඩබිමින් ගොස් අල්ලාගැනීමට නොහැකි වූ ට්‍රිඑස්ට් නගරය අවසානයේදී මිත්‍ර හමුදා විසින් අල්ලාගන්නා ලදී. නොවැම්බර් 3 වනදා මෙසේ එම නගරය අල්ලාගන්නා ලද්දේ නාවික ප්‍රහාරයකිනි. දින දෙකක් තුළ ෆියුම් නගරය ද මිත්‍ර හමුදා විසින් අල්ලාගන්නා ලදී.
ඉතාලි සහ බෝල්කන් පෙදෙස්වල සිදු වූ සිදුවීම් හේතුවෙන් ඔස්ට්‍රියාවේ තත්ත්වය භයානක අතට හැරුණි. අධිරාජ්‍යය අතැර දමන්නේ නම් යටත් ජාතීන්ට නිදහස ලබා ගැනීමට උපකාර කරන බව මිත්‍ර රටවල් ප්‍රචාරය කළ හ. මෙය පීඩිත ජාතීන් ඔස්ට්‍රා - හන්ගේරියානු පාලනයට එරෙහිව උසි ගැන්වීය. ස්ලොවැක්වරු නිදහස ප්‍රකාශ කළ අතර ඔක්තෝබරය අවසන් වෙද්දී දකුණු ස්ලාව් ජාතිකයෝ ද නිදහස ප්‍රකාශ කළ හ. දෙසැම්බරයේදී ඔව්හු වෙනම රාජ්‍යයක් පිහිටුවා ගත්තෝය. මෙම රාජධානිය පසුව යුගෝස්ලාවියාවේ කොටසක් බවට පත් විය. (යුගෝස්ලාවියා යන වදනෙහි තේරුම දකුණු ස්ලාව් ජාතිකයන් ගේ රාජ්‍යය යන්නය).
නොවැම්බර් මාසය වද්දී හන්ගේරියාව ද ස්වාධීනත්වය ප්‍රකාශ කළ අතර තව දුරටත් යුද්ධය ගෙන යාම නොහැක්කක් බව දුටු ඔස්ට්‍රියාව නොවැම්බර් 3 වනදා ඉතාලි පෙරමුණේදී සටන් නැවැත්වීමට එකඟ විය. නොවැම්බර් 12 වනදා හැප්ස්බර්ග් රාජවංශයේ පළමු චාර්ල්ස් අධිරාජයා සිහසුන අතහැරියේය. ඊළඟ දිනයේ ඔස්ට්‍රියාව සමූහාණ්ඩුවක් බවට ප්‍රකාශ කෙරිණ.
තුර්කියේ අවසන් සටන්
1918 දී බ්‍රිතාන්‍යයෝ (වර්තමාන උතුරු ඊශ්‍රායලයේ පිහිටි) මෙග්ඩිඩෝ හිදී සතුරු පෙරමුණු බිඳගෙන ඉදිරියට ගොස් තුර්කි - ජර්මන් හමුදා පළවා හැරියෝය. T. E. ලෝරන්ස් යටතේ වූ අරාබීන්ගේ ද සහය ඇතිව ලෙබනනයට සහ සිරියාවට පහර දීමට බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා ඉන් පසු කටයුතු කළ හ.ඔක්තෝබරයේදී ඩිමාෂ්ක්, අලෙප්පෝ ආදී වැදගත් ප්‍රදේශ රැසක පාලනය තුර්කියට අහිමි විය. එම මාසයේ 30 වනදා තුර්කිය සටන් නැවැත්වීමට එකඟ වූ අතර මධ්‍ය බලවතුන් සමඟ සබඳතා අත්හිටවීමට සහ මිත්‍ර රටවල නෞකා සඳහා ඩාර්ඩනැලිස් සමුද්‍ර සන්ධිය විවෘත කිරීමට ද එරට එකඟ විය.
ජර්මනියේ විප්ලවය
1918 නොවැම්බරය වන විට යුධ පෙරමුණේ පරාජයන් සහ රටේ අභ්‍යන්තර දුෂ්කරතා හේතුවෙන් ජර්මනියේ ජනතාව නොසන්සුන් වෙමින් සිටියහ. අවසන් සටන සඳහා ජර්මන් 'ගඹුරු මුහුදු බලකාය' යෙදවීමට යෝජනාවක් මතු වූ කළ ඊට එරෙහි නාවික කැරැල්ලක් ඇති විය. මුලින්ම කැරලි ගැසුයේ ගැඹුරු මුහුදු බලකාය පමණි. නමුත් පසුව එම කැරැල්ල කීල් සහ වෙනත් ස්ථාන කරා ද පැතිරුණි.
1871 දී ජර්මන් අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත් වුවද බැවේරියාවේ රජු දිගටම සිහසුනේ රැඳී සිටියේය. නමුත් නොවැම්බර් මාසයේදී එහි සිදුවූ ජනතා නැගිටීමක් සමඟ ඔහුට සිහසුන අහිමි විය. මේ අතර වෙනත් ජර්මන් නගරවල ද නොසන්සුන්තා හට ගැණින. නොවැම්බර් 9 වනදා දෙවන විලියම් අධිරාජයා නෙදර්ලන්තයට පළා ගියේය. එදිනම සමූහාණ්ඩුවක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.
මේ වනවිට ද යුධ සමාදානයක් පිළිබඳ සාකච්ඡා කිරීමට කොමිසමක් පත් කර තිබුණි. ජර්මනිය සමූහාණ්ඩුවක් බවට පත් වීමෙන් සාකච්ඡා සඳහා ඉඩ හසර ලැබිණ. ජර්මනිය සටන් නැවැත්වීමට කැමැත්ත පළ කළේය. නොවැම්බර් 11 වනදා උදේ 5 ට කොම්පියෙන්හිදී ජර්මනිය සටන් නැවැත්වීමේ එකඟත්වයට පැමිණියේය. එදිනම උදෑසන 11 ට බටහිර පෙරමුණ නිහඬ විය.
වැදගත් සටහනක්..මෙවැනි දේවල් ලිවීම පිංසිද්ද වෙන වැඩක්..
ReplyDeleteඒ වචන ටිකම ඇති :)
Deleteමෙතන ලෝරන්ස් කියන්නේ අර බ්‍රිතාන්‍යයේ ඉඳල අරාබියට ඇවිත් අරාබියේ ලෝරන්ස් ලෙස හැඳින්වූ කෙනා ද?
ReplyDeleteඔව්. එයා තමා. කලින් ආටිකල් එකේ නම ගම ලියපු නිසා මේකෙ ලියන්න අමතක වුනා :)
Deleteමේ යුද්දේත් එක්ක ගොඩක් රජවරුන්ට තමන්ගේ සිහසුන් අතාරින්න සිද්ද වුනානේ.
ReplyDeleteඔව්. රුසියාවෙ, ඔස්ට්‍රා - හන් ගේරියාවෙ, ජර්මනිය... ටික දවසකට පස්සෙ තුර්කියෙ
Deleteනියමයි. විටින් විට සටහන් සියල්ල කියෙව්ව. දෙවැන්නත් ලියමු මේපිටම?
ReplyDeleteතැන්ක් යූ වේවා. අපි හෙමින් සැරේ බලමු :)
Delete