රොමෙල් උතුරු අප්‍රිකාවේදී කළ සටන්

ජර්මනියේ නට්සි නායක ඇඩොල්ෆ් හිට්ලර්ගේ ප්‍රියතම ෆීල්ඩ් මාර්ෂල්වරයා වූ අර්වින් රොමෙල් දෙවන ලෝක යුධ සමයේදී වඩාත්ම ප්‍රකට වූයේ ඔහුගේ උතුරු අප්‍රිකානු යුධ ව්‍යාපාරය හේතුවෙන්. ඉතාලි හමුදාවට ආධාර කිරීම පිණිස 1941 මුලදී අප්‍රිකාවට එවන ලද ජර්මන් කාර්ය සාධන බලකාය වූ අෆ්‍රිකා කෝර් (Afrika Korps) හි අණදෙන නිලධාරියා ලෙස ඔහු දැක්වූ දස්කම් හේතුවෙන් රොමෙල්ට කාන්තාරයේ හිවලා යන නම ද පටබැඳුනා.

රොමෙල් උපන්නේ 1891 නොවැම්බර් 15 වනදා, එවකට ජර්මන් අධිරාජ්‍යය තුළ වූ වුටෙම්බර්ග් රාජධානියට අයත් හයිඩන්හයිම් ප්‍රදේශයේදියි. ඔහු පළමු ලෝක යුද්ධයේදී රුමේනියා සහ ඉතාලි පෙරමුණුවල සටන් කිරීමෙන් සිය දක්ෂතා පෙන්නුම් කළා.

පළමු සහ දෙවන ලෝක යුද්ධ අතර වැඩි කලක් ඔහු ගත කළේ හමුදා උපදේශකයකු ලෙසයි. දෙවන ලෝක යුද්ධය ආරම්භයේදී ඔහු පැන්සර් හෙවත් යුධ ටැංකි ඩිවිෂනයක අණදෙන නිලධාරියා ලෙස පත් කරන ලද්දේ හිට්ලර්ගේ පුද්ගලික මැදිහත්වීම මතයි.

රොමෙල් අප්‍රිකාවේදී - AP

කෙසේ වෙතත් ප්‍රංශයට එරෙහි යුධ පෙරමුණේදී රොමෙල් අති සාර්ථක වූ අතර එහෙයින් හිට්ලර්ගේ සිත තවත් හොඳින් දිනා ගැනීමට ඔහු සමත් වුණා. රොමෙල් සිය යුධ ටැංකි සේනාංක යොදාගනිමින් ප්‍රංශය දෙස වේගයෙන් කඩා වැදුණේ ජර්මානුන් අනුගමනය කළ “බ්ලිට්ස්ක්‍රීග්” (විදුලි වේගවත් යුද්ධය​) සංකල්පය අනුව යමින්.

පහර​ කෑ ඉතාලිය​

යුද්ධය පවතින අතරවාරයේ ආසියාවේ සිට සැපයුම් මාර්ග පවත්වාගැනීම සඳහා බ්‍රිතාන්‍යයට මධ්‍යධරණී මුහුද සහ සූවස් ඇළ ඉතා වැදගත් වුණා. ඉතාලිය යුද්ධයට සම්බන්ධ නොවී සිටින තෙක් බ්‍රිතාන්‍යයට විශාල ගැටලුවක් වූයේ නැහැ. සූවස් ඇළ ඊජිප්තුව හරහා සාදා තිබුණ අතර එරට සත්‍ය වශයෙන්ම බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය යටතේ පැවති රටක් වුණා. මධ්‍යධරණී මුහුදේ නාවික බලය අතින් ද බ්‍රිතාන්‍යයට ප්‍රශ්නයක් විය හැකි වූයේ ඉතාලියෙන් පමණයි. මේ අතර ඊජිප්තුවට බටහිරින් වන ලිබියාව ඉතාලි පාලනය යටතේ පැවතුණා.

1939 සැප්තැම්බරයේදී බ්‍රිතාන්‍යය සහ ජර්මනිය අතර යුධ තත්ත්වයක් ඇති වූ අවස්ථාවේ ඉතාලිය මධ්‍යස්ථව සිටියා. නමුත් 1940 ජූනි මාසය වනවිට ජර්මන් හමුදා ප්‍රංශය වෙත කඩා වදිද්දී ඉතාලියද යුද්ධයට එකතු වුණා. මේ අනුව ඊජිප්තුවේ සිටි බ්‍රිතාන්‍ය සේනාංකවලට තර්ජනයක් මතු වුණා.

1940 සැප්තැම්බරයේදී ඉතාලි හමුදා ඊජිප්තුව දෙසට කඩා වැදුණා. ඔවුනට මේ අවස්ථාවේ වාසියට හේතු වූ කරුණ වූයේ ජර්මනිය විසින් බ්‍රිතාන්‍යය ආක්‍රමණය කිරීමේ තර්ජනයක් මතුව තිබීමයි. එහෙයින් ඊජිප්තුවට අමතර සේනා එවීමට බ්‍රිතාන්‍යයට හැකියාව තිබුණේ නැහැ. නමුත් ආක්‍රමණික ඉතාලි හමුදා සිඩි බරානිවලින් ඉදිරියට පැමිණීමෙන් වැළකී සිටියා.

උතුරු අප්‍රිකාවේ සටන් බිම් දැක්වෙන සිතියමක් - Wikimedia Commons

බ්‍රිතාන්‍යය ආක්‍රමණය කිරීමේ තර්ජනය පහව යමින් පැවති හෙයින් 1940 අවසානය වනවිට බ්‍රිතාන්‍ය අමතර බල ඇණි ඊජිප්තුව දෙසට පැමිණෙමින් තිබුණා. මේ අතර 1940 දෙසැම්බර් 9 වනදා දියත් කළ ඔපරේෂන් කොම්පස් (මාලිමාව​) මගින් ඉතාලි හමුදා වේගයෙන් පසු බස්වනු ලැබුණා. 1940 ජනවාරියේදී ලිබියාවේ ටොබෘක් නගරය ද අල්ලා ගැනීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් සමත් වුණා.

ජර්මානුන් විසින් අෆ්‍රිකා කෝර් බලකාය එවන ලද්දේ මෙම අවස්ථාවේයි. රොමෙල් උතුරු අප්‍රිකාව වෙත ළඟා වූයේ 1941 පෙබරවාරි 12 වනදා යි. උතුරු අප්‍රිකාවේ ජර්මන් සේනාංකය අෆ්‍රිකා කෝර් යයි නම් කරන ලද්දේ 1941 පෙබරවාරි 19 වනදායි.

බ්‍රිතාන්‍යයන් පසු බැස්සවීම​

මූලිකව උතුරු අප්‍රිකාව වෙත පැමිණි ජර්මානු සේනාංකය එතරම් විශාල එකක් වුණේ නැහැ. ඔවුනට පැවරුණ මූලික කාර්යය වූයේ බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවල ඉදිරි ගමන වැළැක්වීමයි. මෙහිදී පෙන්නුම් කෙරුණේ හිට්ලර් සූවස් ඇළ කෙරේ කෙතරම් අඩු අවධානයක් යොමු කළේද යන්නයි. මේ අවස්ථාවේ සිදු කළ යුතුව තිබුණේ සූවස් ඇළ දෙසට හමුදාව මෙහෙයවා එය අල්ලා ගැනීමට උත්සාහ කිරීම වුණත් හිට්ලර් ඒ පිළිබඳ උනන්දු වූයේ නැහැ.

ඔහුගේ සිතෙහි මේ වනවිට ක්‍රියාත්මක වූ ප්‍රධානම මෙහෙයුම වූයේ සෝවියට් දේශය ආක්‍රමණයයි. ඒ සඳහා ඔහු සැලසුම් සකසමින් සිටියා. මේ අතර 1941 අප්‍රේල් මාසයේ ජර්මන් හමුදා යුගොස්ලාවියාවත්, ග්‍රීසියත් ආක්‍රමණය කළා. මේ අවස්ථාවේ ග්‍රීසියේ සටන් සඳහා ඇතැම් බ්‍රිතාන්‍ය සේනාංක යවන ලද අතර එම අවස්ථාව රොමෙල්ට වාසිදායක වුණා.

රොමෙල්ගේ හමුදා බ්‍රිතාන්‍යයන්ව පසු බස්සන්නට වුණා. බෙන්ගාසි වැනි ඇතැම් නගරවලදී බ්‍රිතාන්‍යයන් වැඩි ප්‍රතිරෝධයකින් තොරව පසු බැස්සා.

රොමෙල්ගේ ප්‍රහාරයේ සාර්ථකත්වය රඳා පැවතුණේ ඔහු සතුව තිබුණු යුධ ටැංකි සහ ප්‍රහාරයේ වේගය මතයි. කෙසේ නමුත් 1941 අප්‍රේල් මස දෙවන සතියෙදී ටොබෘක් නගරය අල්ලා ගැනීමට ඔහු කළ උත්සාහය අසාර්ථක වූ අතර මිත්‍ර හමුදා නගරය ආරක්ෂා කරගන්නට සමත් වුණා. සිය ප්‍රහාරයේ වේගය අඩු කිරීමට අකමැති වූ රොමෙල් හමුදාවෙන් කොටසක් නගරය වටලෑමට තබා දිගටම ඉදිරියට ගමන් කළා. අප්‍රේල් අවසනදී ඔහු උපක්‍රමිකව වැදගත් වූ හල්ෆයා දුර්ගය අල්ලාගත්තා.

කෙසේ නමුත් මෙම අවස්ථාවේදී රොමෙල්ගේ හමුදාවට ප්‍රධාන බාධක දෙකකට මුහුණ දීමට වුණා. එකක් නම් ඉන්ධන හිඟයයි. හමුදාවට ඉන්ධන යුරෝපයේ සිට ගෙන ආ යුතු වූ අතර මේ වනවිට මධ්‍යධරණියේ ජර්මන් – ඉතාලි සැපයුම් කටයුතුවලට බ්‍රිතාන්‍යයෙන් දැඩි බාධා එල්ල වීමට පටන් ගෙන තිබුණා.අනෙක් බාධකය වූයේ ටොබෘක් නගරයයි. එහි වූ මිත්‍ර හමුදා යටත් නොවූ අතර ඔවුනට මුහුදින් ආධාර එවනු ලැබුණා. මෙම සටන නිසාවෙන් වෙරළබඩ මාර්ගය භාවිතා නොකර රට අභ්‍යන්තරයේ වූ මාර්ගයක් භාවිතා කිරීමට ජර්මන් සහ ඉතාලි හමුදාවන්ට සිදු වුණා. ඔවුන් අල්ලාගත් ප්‍රදේශය මධ්‍යයේ මිත්‍ර පාක්ෂිකයන් යටතේ වූ ප්‍රදේශයක් තිබීම කිසි ලෙසකින් හෝ ඔවුනට හිතකර වූයේ නැහැ.

1941 ජූනි මාසයේදී බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් දියත් කළ ඔපරේෂන් බැට්ල්ඇක්ස් (යුධ පොරව​) මෙහෙයුමේ බලාපොරොත්තුව වූයේ රොමෙල්ගේ හමුදා පසු බස්සවා ලිබියාව අල්ලා ගැනීමයි. එහෙත් එම උත්සාහය සම්පූර්ණයෙන්ම අසාර්ථක වුණා. නමුත් දෙපක්ෂය අතර වූ සටන්වලින් පසු එම වසර අවසනදී රොමෙල් පසු බස්වනු ලැබුණා. ඔහුගේ හමුදා මුලින් පටන් ගත් ප්‍රදේශය දෙසටම පසුබැස්සා.

එල් අලාමේන් දක්වා

කෙසේ වෙතත් මේ අවස්ථාවේ ආධාරක සේනා රොමෙල් වෙත ලැබුණ අතර 1942 ජනවාරි මුලදී ඔහු නැවත ප්‍රහාරාත්මක මෙහෙයුම් ඇරඹුවා. නැවත වරක් ඔහු විසින් මිත්‍ර හමුදා පසුබස්වනු ලැබුණා.

මැයි මස 26 වනදා ටොබෘක් නගරය අසළ ගසාලා ප්‍රදේශයේදී දරුණු සටනක් ඇරඹි අතර ජුනි මස මැද වනවිට රොමෙල් ඉන් ජයගත්තා. 1942 ජුනි 20 වනදා ටොබෘක් නගරය රොමෙල්ට යටත් වුණා.

ඔහුගේ හමුදා වේගයෙන් ඉදිරිය බලා ගිය අතර ඊජිප්තුවේ එල් අලාමේන් ප්‍රදේශයේදී 1942 ජූලි 1 වනදා ඇරඹි සටනකදී එම ඉදිරි ගමන නවතනු ලැබුණා.

දෙවැනි එල් අලාමේන් සටන​

මේ වනවිට තත්ත්වය රොමෙල්ට අතිශයින් අවාසි සහගත වෙමින් පැවතුණා. බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් ජර්මන් රහස් කේත සොයාගෙන තිබුණ හෙයින් සැපයුම් සහ හමුදා කණ්ඩායම් පිළිබඳ බොහෝ තොරතුරු ඔවුනට ලැබුණා. මේ අනුව යුරෝපයෙන් එන සැපයුම්වලින් රොමෙල් වෙත ළඟා වූයේ තුනෙන් එකක පමණ ප්‍රමාණයක්.

1942 අගෝස්තු 8 වනදා බ්‍රිතාන්‍ය අටවැනි හමුදාවේ අණදෙන නිලධාරියා ලෙස බර්නාර්ඩ් මොන්ට්ගොමරි පත් කෙරුණා. මොන්ට්ගොමරි විසින් රොමෙල් අප්‍රිකාවේදී තීරණාත්මක ලෙස පරාජය කිරීමට නියමිතව තිබුණා.

මොන්ට්ගොමරි - AP

දෛවයේ සරදමකට මෙන්, එම තීරණාත්මක සටන ඇරඹෙද්දී රොමෙල් සිටියේ ජර්මනියේ. ඒ අයහපත් සෞඛ්‍ය තත්ත්වයට ප්‍රතිකාර ලැබීම පිණිස ඔහු එහි ගොස් සිටි නිසයි. 1942 ඔක්තෝබර් 23 වනදා බ්‍රිතාන්‍යයන් එල් අලාමේන් සටන් පෙරමුණට පහර දුන්නා. රොමෙල් වෙනුවට යුධ පෙරමුණේ අණ දෙන නිලධාරියා ලෙස වැඩ බැලූ ජෙනරල් ජෝර්ජ් ස්ටූම් ඔක්තෝබර් 24 වනදා හෘදයාබාදයකින් මිය ගියා. මේ අනුව රොමෙල් හදිසියේ යළි පැමිණියේ අවුල් සහගත වූ තත්ත්වයකට මුහුණ දීමටයි. ඉන්ධන හිඟය හේතුවෙන් ආරක්ෂක උපක්‍රම වැඩිපුර අනුගමනය කිරීමට සිදු වීමෙන් ඔහු තවත් දුර්වල කෙරුණා. නොවැම්බර් දෙවන සතිය නිම වනවිට රොමෙල්ගේ හමුදා තමන් අල්ලාගත් ප්‍රදේශ ඔස්සේ පසුබසිමින් සිටියා.

රොමෙල් ස්ථාන කිහිපයකදීම බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා හා ගැටෙමින් ඔවුනගේ ඉදිරි ගමන ප්‍රමාද කළත් වැඩි කලක් එක් ස්ථානයක රැඳී සටන් කිරීමේ හැකියාව ඔහු සතු වූයේ නැහැ. එහෙයින් 1943 ඇරඹෙද්දී ඔහු ටියුනීසියාව දක්වාම පසු බැස්සා.

අවසන් අප්‍රිකානු සටන්

1943 පෙබරවාරියේදී රොමෙල් අලුත් ප්‍රතිවාදියෙකු හා ගැටුණා. ඒ ඇමරිකන් හමුදායි. කැසෙරින් සටනේදී ඔහු අතින් ඇමරිකානුවන් පරාජය වුණා. නමුත් උතුරු අප්‍රිකාවේ සටන්වල අවසාන ප්‍රතිඵලය පිළිබඳව මේ වනවිට විශාල සැකයක් තිබුණි යයි කිව නොහැකියි.

1943 මාර්තු 6 වනදා රොමෙල් උතුරු අප්‍රිකාවෙදී සහභාගී වූ අවසන් සටනට සම්බන්ධ වුණා. එහිදී මොන්ට්ගොමරි විසින් විශාල යුධ ටැංකි නාශක අවි ප්‍රමාණයක් භාවිත කොට ජර්මන් ප්‍රහාරය පසු බැස්සීමට සමත් වුණා.

මාර්තු 9 වනදා රොමෙල් උතුරු අප්‍රිකාවෙන් අවසන් වතාවට පිටව ගියා. අප්‍රිකාවේ අවසන් ජර්මන් – ඉතාලි සේනා මැයි මසදී යටත් වුණා.