ශ්රී ලංකා වැසියන් තුල අනාදිමත් කාළයක පටන් සංඝයා වහන්සේ කෙරේ වූයේ මහත් වූ ගෞරවයකි. මෙම ගෞරවයේ මහත කෙතරම් දැයි කියැවෙන කතා පුවතක් වන්නේ මිරිසවැටිය දාගැබ නිර්මාණය කිරීමේ කතා පුවතයි.
එළාර රජුන් පරදා ත්රී සිංහලය එක්සත් කලාවූ දුටුගැමුණු රජතුමා තුළ සංඝයා කෙරේ වූයේ මහත් භක්තියක් බව වංසකතාකරුවෝ පවසති. තමන් අනුභව කරන කවර ආහාරයකින් වුවද මුල් කොටස සංඝයා වහන්සේලාට පූජා කරන සිරිතක් දුටුගැමුණු රජතුමාට තිබූ බවත්, එක් දිනක රජතුමා යම්කිසි ප්රමාද දෝෂයකින් සඟුන් නොපුදා මිරිස් මාළුවක් අනුභව කළ බවත්, සිදු වූ එම දෝෂයට වන්දි වශයෙන් මෙම චෛත්යය ඉදි කළ බවත් මහාවංශයේ සඳහන් වේ.
තවත් මතයක සඳහන් වන්නේ දිය කෙළිය සඳහා තිසා වැවට ගිය රජතුමා එක් දිනක එතුමාගේ සර්වඥ ධාතු සහිත ජය කොන්තය මෙම ස්ථානයේ තබා ගිය බවත්, දිය කෙළි නිමවා නැවත පැමිණ එම කොන්තය ගැනීමට උත්සාහ කිරීමේදී එය එතැනින් සෙලවීමටවත් නොහැකිව තිබූ බවත්, පසුව රජතුමා එය වට කොට මෙම චෛත්යය ඉදි කරවූ බවත් ය.
වංසකතා කරුවන් මෙහිදී ප්රකාශ නොකරන කතාවක් වේ. එනම් මෙවන් විශාල චෛත්ය කර්මයක් සඳහා අවශ්ය ශ්රමය පිළිබඳ සාධකයයි. පුණ්ය ක්රියාවක් ලෙස චෛත්ය නිර්මාණයකට දායක වීම ජනතාව කැමැත්තෙන්ම කරන්නට ඇත. නමුත් තමා අතින් වූ අතපසු වීමකට දඬුවමක් ලෙස දුටුගැමුණු රජු විසින් මෙම චෛත්යය ගොඩ නැගුවේ නම් එහි අදහස දුටුගැමුණු රජතුමා අකාරුණික රජකු බවයි. මන්ද යත්, ඔහු තමාගේ අතපසු වීම වෙනුවෙන් දසදහස් ගණන් රටවැසියන් ගේ ශ්රමය යොදවාගෙන චෛත්යයක් සෑදවූ බැවිනි.
රජතුමා ජනතාවගේ ශ්රමය සූරාගත් බවක් මින් අදහස් නොකෙරේ. රුවන්වැලි සෑය ගොඩ නගද්දී ශ්රමයෙන් දායක වූ සියල්ලන්ට රජතුමා විසින් වේතනයක් ගෙවූ බව වංසකතාකරු පවසයි. මිරිසවැටිය ගොඩ නගද්දී ද එය එසේ වන්නට ඇත. නමුත් ඒ ගෙවන්නට ඇත්තේ රාජ්ය භාණ්ඩාගාරයෙනි. එනම්, ජනතාවගේම බදු මුදල්වලිනි. රජකුගේ අතපසුවීමක් වෙනුවෙන් රාජ්ය භාණ්ඩාගාරය හිස් කිරීම අවැඩකි.
පුණ්ය ක්රියාවක් ලෙස චෛත්යයක් ගොඩ නැගීම මහත් වූ වදගත් කමකින් යුත් කාර් යයකි. නමුත් තමන් කළ වරදකට දඬුවමක් ලෙස එය කරවන ලද්දේ නම් දුටුගැමුණු රජතුමා කර ඇත්තේ තම වරදට ජනතාවගෙන් පළි ගැනීමයි.
රජකුගේ අතපසුවීමකට රට වැසියාගෙන් පළි ගැනීම අයුතු ය.
මේ සිද්ධියේ ඇත්ත නැත්ත අපි නොදනිමු. අප දන්නේ මහාවංසය අපට පවසන දෙයයි. ඒ අනුව මහාවංසය දුටුගැමුණු රජතුමා අකාරුණික රජකු බවට පෙන්වා ඇත.
මේ මහාවංසය විවෘත මනසකින් යළි කියැවීමට කාළය යහපත් වගට තවත් එක් කුඩා සාධකයක් පමණි.
එළාර රජුන් පරදා ත්රී සිංහලය එක්සත් කලාවූ දුටුගැමුණු රජතුමා තුළ සංඝයා කෙරේ වූයේ මහත් භක්තියක් බව වංසකතාකරුවෝ පවසති. තමන් අනුභව කරන කවර ආහාරයකින් වුවද මුල් කොටස සංඝයා වහන්සේලාට පූජා කරන සිරිතක් දුටුගැමුණු රජතුමාට තිබූ බවත්, එක් දිනක රජතුමා යම්කිසි ප්රමාද දෝෂයකින් සඟුන් නොපුදා මිරිස් මාළුවක් අනුභව කළ බවත්, සිදු වූ එම දෝෂයට වන්දි වශයෙන් මෙම චෛත්යය ඉදි කළ බවත් මහාවංශයේ සඳහන් වේ.
තවත් මතයක සඳහන් වන්නේ දිය කෙළිය සඳහා තිසා වැවට ගිය රජතුමා එක් දිනක එතුමාගේ සර්වඥ ධාතු සහිත ජය කොන්තය මෙම ස්ථානයේ තබා ගිය බවත්, දිය කෙළි නිමවා නැවත පැමිණ එම කොන්තය ගැනීමට උත්සාහ කිරීමේදී එය එතැනින් සෙලවීමටවත් නොහැකිව තිබූ බවත්, පසුව රජතුමා එය වට කොට මෙම චෛත්යය ඉදි කරවූ බවත් ය.
වංසකතා කරුවන් මෙහිදී ප්රකාශ නොකරන කතාවක් වේ. එනම් මෙවන් විශාල චෛත්ය කර්මයක් සඳහා අවශ්ය ශ්රමය පිළිබඳ සාධකයයි. පුණ්ය ක්රියාවක් ලෙස චෛත්ය නිර්මාණයකට දායක වීම ජනතාව කැමැත්තෙන්ම කරන්නට ඇත. නමුත් තමා අතින් වූ අතපසු වීමකට දඬුවමක් ලෙස දුටුගැමුණු රජු විසින් මෙම චෛත්යය ගොඩ නැගුවේ නම් එහි අදහස දුටුගැමුණු රජතුමා අකාරුණික රජකු බවයි. මන්ද යත්, ඔහු තමාගේ අතපසු වීම වෙනුවෙන් දසදහස් ගණන් රටවැසියන් ගේ ශ්රමය යොදවාගෙන චෛත්යයක් සෑදවූ බැවිනි.
රජතුමා ජනතාවගේ ශ්රමය සූරාගත් බවක් මින් අදහස් නොකෙරේ. රුවන්වැලි සෑය ගොඩ නගද්දී ශ්රමයෙන් දායක වූ සියල්ලන්ට රජතුමා විසින් වේතනයක් ගෙවූ බව වංසකතාකරු පවසයි. මිරිසවැටිය ගොඩ නගද්දී ද එය එසේ වන්නට ඇත. නමුත් ඒ ගෙවන්නට ඇත්තේ රාජ්ය භාණ්ඩාගාරයෙනි. එනම්, ජනතාවගේම බදු මුදල්වලිනි. රජකුගේ අතපසුවීමක් වෙනුවෙන් රාජ්ය භාණ්ඩාගාරය හිස් කිරීම අවැඩකි.
පුණ්ය ක්රියාවක් ලෙස චෛත්යයක් ගොඩ නැගීම මහත් වූ වදගත් කමකින් යුත් කාර් යයකි. නමුත් තමන් කළ වරදකට දඬුවමක් ලෙස එය කරවන ලද්දේ නම් දුටුගැමුණු රජතුමා කර ඇත්තේ තම වරදට ජනතාවගෙන් පළි ගැනීමයි.
රජකුගේ අතපසුවීමකට රට වැසියාගෙන් පළි ගැනීම අයුතු ය.
මේ සිද්ධියේ ඇත්ත නැත්ත අපි නොදනිමු. අප දන්නේ මහාවංසය අපට පවසන දෙයයි. ඒ අනුව මහාවංසය දුටුගැමුණු රජතුමා අකාරුණික රජකු බවට පෙන්වා ඇත.
මේ මහාවංසය විවෘත මනසකින් යළි කියැවීමට කාළය යහපත් වගට තවත් එක් කුඩා සාධකයක් පමණි.